چهره ماندگار ایرانی، سلیمان حئیم مولف دیکشنری انگلیسی، فرانسه، عبری و فارسی

نام استاد سلیمان حئیم، بعنوان بنیانگذار فرهنگ نویس لغات (معاصر) زبان های بیگانه در تاریخ فرهنگ و ادب ایران ثبت شده است.
جامعه فرهنگی ایران ارتباط تمدن و فرهنگ خود را با تمدن جهان بویژه در قرن حاضر همواره مرهون تلاش های اسطوره ای این دانشمند یهودی می داند.
سلیمان حئیم در سال 1266 خورشیدی (1887 میلادی) در یک خانواده یهودی متدین در تهران چشم به جهان گشود. پدرش حئیم اسحق که با حرفه لحاف دوزی امرار معاش می کرد، سلیمان را طبق روال آن دوران جهت آموزش ابتدایی به مکتبخانه فرستاد. وی تحصیلات متوسط را در دبیرستان تازه تاسیس اتحاد (آلیانس) گذراند و برای فراگیری زبان انگلیسی در کالج آمریکایی ها واقع در تهران ثبت نام نمود.
هوش و استعداد سلیمان حئیم جهت آموزش دروس از کودکی خارق العاده بود، طوری که در کالج همکلاسی هایش به وی لقب دیکشنری متحرک داده بودند.
حئیم پس از اتمام تحصیلات در سال 1915 در همان کالج بطور تمام وقت مشغول به تدریس شد ضمن آنکه اوقات فراغت خود را صرف مطالعه و نوشتن فرهنگ لغات انگلیسی به فارسی می کرد.

زیرا احساس کمبود یک فرهنگ لغات در جامعه همیشه ذهن حئیم را مشغول داشته بود و همین امر سبب گردید او کلیه نوشتارها ی خود را در قالب یک فرهنگ لغات کوچک به زیر چاپ ببرد. با وجود داشتن مشکل مالی برای چاپ هرگز دلسرد نشد. با عشق، علاقه و پشتکار قابل تحسین، خود شخصا اقدام به چاپ دیکشنری نمود. چاپ دیکشنری انگلیسی به فارسی حئیم که برای اولین بار صورت گرفته بود با انعکاس وسیع و استقبال بی نظیر دانشمندان و دانشجویان جامعه همچنین مورد توجه وزیر وقت معارف (علی اصغر حکمت) قرار گرفت. ایشان برای توسعه و پیشبرد در امر فرهنگ نویسی، ضمن درک و استنباط موقعیت سلیمان حئیم قول مساعدت هایی را داده بود که البته با برکناری وی این امر به تعویق افتاد. سلیمان حئیم در خاطرات خود این چنین خاطر نشان نموده است. “شبها که به بستر می روم، همانطور که عاشق به معشوق فکر می کند، من هم به لغت فکر می کنم. برای من دنیای لغات دنیای رنگین و پر جذبه ای است که هیچ وقت از فرو رفتن در آن خسته و کسل نمی شوم”.
از آنجائیکه ارتباط ایرانیان با دنیای خارج بویژه با انگلیسی زبانها رو به فزونی بود و کمبود و نیاز به فرهنگ لغات جامع در جامعه بصورت یک خلا بیشتر احساس میشد. بویژه هنگام ورود شخصیت هایی همانند دکتر میلیسپو که در سال 1950 به عنوان کارشناس و مشاور وزارت دارایی به ایران آمده بود و وزارت دارایی ملزم به استخدام تعدادی مترجم و تهیه فرهنگ لغات جامعتر برای مترجمین شده بود. در این هنگام سلیمان حئیم در وزارت دارایی بعنوان مترجم مشغول بکار شد. ضمن آنکه در همین راستا وی با تلاشی خستگی ناپذیر کار فرهنگ نویسی را بصورت جامعتر با روزی 18 ساعت کار متوالی دنبال می کرد تا بالاخره توانست دیکشنری انگلیسی به فارسی را در دو جلد ارائه کند. وی پس از مدتی با همین عنوان در شرکت نفت استخدام شد و تا معاونت اداره خرید، ارتقاء شغل پیدا نمود.
سلیمان حئیم در سال 1303 با دختری بنام (عزیز آغا) ازدواج نمود. ماحصل این پیوند شش فرزند (دو پسر و چهار دختر) می باشد.
سلیمان حئیم به زبان های فارسی، انگلیسی، فرانسه، عبری و عربی آشنایی کامل داشت. یکی از تالیفات وی کتاب دستور زبان فارسی بود. وی از نوجوانی در خدمت حاخام حیئم موره حضور فعالی داشت، از یک سو کلیه تالیفات این نابعه روشندل (نابینا) را شخصا برای وی به رشته تحریر در می آورد و از سوئی دیگر در محضر ایشان به فراگیری زبان عبری، علوم دینی و عرفان مشغول بود. این امر باعث شد در سال 1935 پس از ده سال تلاش، فرهنگ لغات عبری به فارسی را با کمک یکی از دخترانش (پریوش) منتشر نماید. پس از مدتی تصمیم به تالیف فرهنگ فارسی به عبری افتاد ولی دست اجل مهلت چاپ را از او گرفت و طبق وصیت نامه اش فرهنگ تالیف شده را که آماده چاپ نموده بود، به انجمن کلیمیان وقت تحویل دادند.
استاد سلیمان حئیم بر این باور بود که بالاترین لذت زندگی را می توان در شعر و ادب و موسیقی پیدا نمود. وی به موسیقی اصیل و سنتی ایران عشق می ورزید و به دستگاه های آن کاملا آشنا بود. ساز تخصصی او ویولون بود و با تار و کمانچه هم آشنایی کاملی داشت. هرزگاهی زخمه ای به تار می نواخت و تار جان را نوا می بخشید. وی با علائمی که خود ابداع کرده بود، همانند نت موسیقی ساخته های خودش را یادداشت می کرد و در فرصتی می نواخت و با صدای لطیفش می خواند.
حئیم علاوه بر لغت شناسی و آشنایی با موسیقی، عشق وعلاقه خاصی به ادبیات فارسی داشت. وی با طبع سرشارش به سبک های مختلف دو بیتی، رباعی، غزل و مثنوی اشعار زیبایی سروده که مجموعه آنها در قالب دیوانی با خط خوب خودش گرد آورده است. ضمن آنکه در کار نمایش نامه نویسی، مقاله نویسی و دیگر نوشتارهای ادبی و فلسفی فعال بود. گاهی در منزل خودش جلسات مباحثه درباره دین و عرفان برگزار می نمود. همچنین با دو شخصیت برجسته ادبیات فارسی استاد علی اکبر دهخدا و استاد سعید نفیسی همکاری و رابطه ای دوستانه داشت. سرسختی سلیمان حئیم در پیدا کردن معانی، واژه ها و مشابه آنها در زبان های خارجی زبانزد بود. برخلاف جثه نحیف و ضعیفش شخصیتی بود جدی و چالاک، او عاشق کارش بود، پرکار و پر انرژی و داشتن احساس مسئولیت در کارهایش.
از ابتدا ناشر آثار سلیمان حییم «کتاب فروشی یهودا بروخیم و پسران» بود که به دقت نظر و وسواس های مؤلف ارج می نهاد و حروف چینی و چاپ فرهنگ ها را در بالاترین حد امکانات فنی زمان خود فراهم گردانده بود. امتیاز آثار به جای مانده از حییم به انتشارات فرهنگ معاصر واگذار شد که بعدها تمامی فرهنگ های تألیف حییم توسط همین مؤسسه ویراستاری و منتشر شد .
استاد سلیمان حئیم در 25 بهمن ماه 1348 خورشیدی (1969میلادی) در سن 82 سالگی بر اثر سکته قلبی در تهران، جهان فانی را وداع گفت و به سرای باقی شتافت.
پس از در گذشت استاد سلیمان حئیم ، کار ویرایش فرهنگ (فارسی و عبری حئیم) با فراز و نشیب های متفاوت روبرو شد . بخاطر مهاجرت محققان این پروژه ، تدوین آن ناتمام ماند .
تا بلاخره به همت هارون یشایایی رئیس وقت انجمن کلیمیان در سال 1380 خورشیدی با همکاری گروه جدیدی متشکل از حاخام دکتر یونس حمامی ، استاد رحمن دلرحیم و مهندس آرش آبائی مجددا کار بر روی فرهنگ فارسی و عبزی آغاز گردید . و پس از بارها ویراستاری و شدقت نظر ، سرانجام در دی ماه 1393 خورشیدی از سوی انجمن کلیمیان تهران منتشر و در دسترس عموم قرار گرفت.

از دیگر آثار منتشر شده سلیمان حئیم:

نمایشنامه ها :
*یوسف و زولیخا، استرومردخای، روت و نعومی، خشایارشاه و جوان مست
از دیگر آثار منتشر شده سلیمان حییم :
*فرهنگ عبری-فارسی
*آخرین معشوقه سلطان عبدالحمید (ترجمه)
*فرهنگ فرانسه به فارسی
*فرهنگ بزرگ یک جلدی انگلیسی به فارسی
*کتاب ضرب المثل های فارسی به انگلیسی
*مجموعه اشعار حئیم تحت عنوان “یادگار جاوید”

برگرفته از مجله بخارا