درباره ریشه واژه یهود، جهود و کلیمی

یهودیان اخلاف بلافصل حضرت یعقوب به شمار میروند. شاید واژهٔ بنی اسرائیل (فرزندان اسرائیل / قوم اسرائیل) جامع تر و گویا تر باشد، چون اسرائیل لقبی بود که هشم به یعقوب اعطا فرمود، و حتّی خود تنخ نیز در اکثر موارد، قوم را با نام نیایشان، یعقوب/اسرائیل، مورد خطاب قرار میدهد. یعقوب یا همان اسرائیل صاحب دوازده اولاد ذکور بود، که قبایل دوازه گانهٔ اسرائیل از ایشان منشعب گشته و به نام آنان خوانده شده اند. یکی از آن پسران یهودا نام داشت، که پسر چهارم یعقوب و لیه محسوب میشد، و داوود و سلیمان از نسل او بودند، و منجی عبرانی عالم، ماشیح بن داوید، نیز از سبط او خواهد بود. یهودا در لغت عبری به معنای شُکرگزاری یا حمد (پروردگار) است.

پس از فوت سلیمان، پادشاهی متّحد اسرائیل، که در بخش شمالی ارتص واقع بود، مورد هجوم امپراتوری آشور قرار گرفت، و ده قبیله ای که آن را تشکیل میدادند اسیر گشته و به اقصی نقاط تحت نفوذ آشوری ها تبعید شدند. ولی خطّهٔ جنوبی، که دو قبیلهٔ یهودا و بنیامین (و تعدادی از لاویان، که فاقد زمین بودند) در آن سکونت داشتند، از حمله مصون ماند. قلمرو یاد شده، به اسم قبیلهٔ یهودا، یهودیّه خوانده می‌شد و پایتخت آن اورشلیم بود.

ریشهٔ واژهٔ «یهودی» از همینجا نشأت گرفته است. در سال ۷۰ میلادی رومی ها اورشلیم راتسخیر و بیت هامیقداش دوّم را تخریب نموند و اهالی یهودیّه، یعنی همان یهودیان، را به نقاط دوردست تبعید کردند (ولی جمعی از آنان همواره در ارتص سکونت داشته اند) و برای اینکه دیگر نامی از یهودا و یهودیّه باقی نماند، آن سرزمین‌ را به نام دشمنان قدیمی بنی اسرائیل، یعنی فلسطینیان، که یونانی تبار بوده و مدّت های مدید پیش از آن منقرض شده بودند، به عنوان استانی از امپراتوری، سوریّهٔ فلسطین خواندند، که همین تسمیهٔ کاذب، ریشهٔ نام جعلی فلسطین است. و امّا واژهٔ «جُهود»، با هجّی و تلفّظ  حاضر، مأخوذ از کلمه ای است که در زبان انگلیسی بر یهودیان اطلاق میگردد و از نسخهٔ فرانسوی اسم مزبور گرفته شده که خود آن نیز به نسخهٔ یونانی شدهٔ نام یهودا برمیگردد.

این واژه در طول سیر تاریخی کاربرد آن در زبان پارسی، چه در ادبیّات فاخر مکتوب و چه در فرهنگ عامیانه، صبغه ای منفی و کاربردی موهن به خود گرفته است، از این رو استفاده از آن شایسته نمیباشد. باید توجّه داشت در لغت عرب، کلمهٔ «جُهود»، جمع مکسّر کلمهٔ «جَهد» (به معنای تلاش) است، از این رو این تعبیر که واژهٔ جهود در زبان پارسی برگرفته از لغت عربی فوق الذّکر میباشد صحیح نیست. شایان ذکر است قرآن برای اشاره به یهودیان عموماً از اصطلاح «بنی اسرائیل» استفاده می‌کند، ولی در چند مورد نیز عبارت «الّذین هادوا» را به کار برده است.

(از جمله آیهٔ ۶۲ سورهٔ بقره، آیهٔ ۴۶ سورهٔ نساء و آیهٔ ۱۷ سورهٔ حج) “«الَّذينَ هادُوا … وَ النَّصارى‏» «هادُوا» از ماده «هود» به معنای رجوع با ملایمت است که غالبا در مورد توبه کردن هم به کار می‌رود (کتاب العین۴/ ۷۶؛ مفردات ألفاظ القرآن/۸۴۶-۸۴۷) و «یهود» را برخی مشتق از همین ماده می‌دانند، و مقصود از «الذین هادوا» «کسانی که یهودی هستند» می‌باشد؛ درباره وجه تسمیه یهودیان به این کلمه، برخی گفته‌اند بدین جهت است که از گوساله‌پرستی توبه کردند و حتی ریشه‌اش را تعبیر «إنا هُدنا الیک» (اعراف/۱۵۶) دانسته‌اند. … و برخی معتقدند نامیدن یهود به این کلمه به خاطر انتساب آنها به «یهودا» (یکی از پسران یعقوب) (المصباح المنير۲/ ۶۴۳) … است.” (توضیحات مربوط به عبارت عربی «الّذین هادوا» از تارنمای “یک آیه در روز” برگرفته شده است).

و امّا واژهٔ «کلیمی» از آیهٔ ۱۶۴ سورهٔ نساء اقتباس گشته، که در آن به صراحت صحبت از تکلّم مستقیم و بی واسطهٔ حضرت موسی با خدا شده است، و به همین دلیل به ایشان لقب «کلیم الله»، به معنای هم صحبت (با) خدا، داده شده، و پیروانشان نیز به تناسب کلیمی نامیده شده اند: «و پیامبرانی که سرگذشت آنها را پیش از این، برای تو باز گفته‌ایم؛ و پیامبرانی که سرگذشت آنها را بیان نکرده‌ایم؛ و خداوند با موسی سخن گفت.

[و این امتیاز، از آنِ او بود.]» (سورهٔ نساء، آیهٔ ۱۶۴) شایان ذکر است در ادب پارسی، عبارت «کلیم الله» منحصراً برای حضرت موسی به کار رفته، و بار معنائی بسیار مثبتی هم دارد. برای نمونه میتوان به ابیات ذیل از دفتر سوّم مثنوی مولوی اشاره نمود: «بهر این فرمود با موسی خدا / وقت حاجت خواستن اندردعا / کای کلیم الله ز من میجو پناه / با دهانی که نکردی تو گناه»–

مطلب فوق صرفا نشان دهنده دیدگاه وبسایت نه به یهودی‌ستیزی نیست و دیدگاه نویسنده است.